Maccabi takımı İstanbul’da mı kuruldu? Türk Yahudi sporcular

İstanbul’daki Maccabi’li sporcular Davut Yıldızı altında görülüyor

 

Geçtiğimiz hafta yayınlanan Yahudi Olimpiyatları ve Türk takımı katılımı ile ilgili olarak oldukça ilginç tepkiler aldım ve aslında bu konuda bir kitap yazmış olan eski dostum amatör araştırmacı METİN DELEVİ ile  Türkiye’deki Yahudi sporcular, Makabiya Oyunları’na katılım ve hatta MAKABİ takımının ilk kuruluş yerinin İstanbul olduğu ile ilgili sorularını açlıklık getirmek gerektiğini düşündüm. Halen de bu soruların cevaplarını alabilmek için Metin Delevi’ye müracaat ettim. Metin Delevi hem Türkiye’deki Yahudi Sporcular kitabının yazarı hem de 500. Yıl Vakfı Müzesi’nin danışmanıdır

-Metin, bu konuda diyeceklerin bence çok önemlidir. Elindeki ve hafızandaki bilgileri paylaşırsan memnuniyet duyarım.

METİN DE LEVİ

“Türkiye Spor Tarihinde Yahudi Sporcular” adlı kitabım Haziran 2019’da yayınlandı. Aslında bu kitabın ilginç bir serüveni oldu. 2016 yılı başlarında yurt dışında yayınlanan bir makalenin yönlendirdiği iki web sitesinde olimpiyatlara katılan ve madalyalar kazanan Yahudilerle ilgili bilgilere eriştim. Gerçekten de Yahudiler, olimpiyatlarda Nobel Ödülleri’ne yakın bir oranda başarılar elde etmişler. Aklıma gelen ilk soru, “Ülkemiz spor tarihinde Türk Yahudilerinin bir başarısı olmuş muydu?” oldu. Ufak bir internet araştırmasıyla Fenerbahçe ve Beşiktaş spor kulüplerinin basketbol takımlarının, bir dönem neredeyse tamamının Yahudi sporculardan oluştuğunu gördüm. Bunun üzerine araştırmamı biraz derinleştirdim. 500. Yıl Vakfı Musevi Müzesi de bu çalışmayı sergileştirmeme onay verdi. 6 aylık bir çalışma sonucu eski Yahudi spor kulüpleri ve sporcularımız temalı yaklaşık 120 panodan oluşan bir sergi hazırladım. Sergi sonrası ise birçok kişiden aile efratları veya kendilerinin spor hayatları ile ilgili bilgiler gelmeye başladı. Yurtdışı kurumlarla ve kişilerle de temasa geçtim. Artık bunları kitaplaştırmam gerektiğine karar verdim. Yaklaşık 2 yıllık bir araştırma ve çalışma sonucu bu kitap oluştu.

1916  Maccabi İstanbul Grubu

CREDİT: https://beyogluoml.blogspot.com/2013/04/maccabi-istanbul.html?fbclid=IwAR3DhPHTJjIJENKJEKAw1fxMgL3eAHGw_eobX-VthBlvjKkjPTUD2PTZ7xM

Kitap birkaç bölümden oluşuyor:

1. Tarihin derinliklerinden günümüze Yahudiler ve spor
2. Dünya Makabi Birliği ve Makabiyatlar (yıllar ve özellikleriyle)
3. Osmanlı Son Dönemi ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Yahudiler ve spor

İstanbul’da kurulan dünyanın ilk Yahudi spor kulübü “Israelitische Turnverein Konstantinopel” den başlayarak, Bar Kohba spor kulüpleri ve Yahudi sporcular (ferdi veya takım sporları) hakkında detaylı bilgiler.

4. Yıldırım Spor Kulübü kuruluş döneminden günümüze spor faaliyetleri
5. Makabiyat ve Avrupa Makabiyatları’nda Türkiye

Türk Yahudi sporcular 1932 yılında yapılan ilk Makabiyat Oyunları’ndan itibaren 1965 ( 1957 yılı hariç)  yılına kadar aralıksız bu oyunlara katıldılar. Uzun bir aradan sonra 1991 yılından itibaren tüm Makabiyat ve Avrupa Makabiyatları’na katılım sağlandı.

İlk Makabiyatlar:

1932 1. Makabiyat  katılan Türkiye ekibi hakkında bilgi bulmak mümkün olmadı ancak katılım gerçekleştiği teyit edildi.

1935 yılı: katılanlar

Basketbol: Samoel Sami Benyakar, Jak Benhabib, Nick Fernandez (Katolik İspanyol takıma kaynadı!) Jak Habib, Jak Nahmiyas, Moris Sorya, Jak Sorya

Atletizm: Samuel Kapuano, Eli Levi, Jak Habib, Jak Benhabib, Nisim Benezra

Masa tenisi: Moris Sorya

Yönetici: Yaakov Nahmiyas, Yaakov Saranga

1936-1950 yılları arasında Makabiyatlara ara verildi.

1950 yılı katılanlar:

Basketbol: Yuda Çerasi (Hakem), Aron Habib, Jak Habib, Albert Avram Barokas, Silvyo Gerşon, David Filiba, Izak Ventura, Moris Kohen, Henri Duenyas, Miko Arditi, Mişel Gabay, Izak Benazos, Moris Meşulam

Atletizm: Izak Franko

Güreş: Hayim Ancel, Salamon Ancel

1953 yılı katılanlar:

Kafile başkanı: İzak Ventura

Basketbol: Jak Habib, Miko Arditi, Gaston Bahar, Vitali Benbasat, Henri Duenyas, Moris Erbeş, David Filiba, Mişel Gabay, Silvyo Gerşon, Henri Maçorro, Rafael Memi, Moiz Oved, Moris Sorya

Masa tenisi: Moni Fayon, İzak Hananel

Atletizm: Izak Franko, Avram perniçe

Güreş: Daniel Levi Karyoka, Hayati Abudaram

Basketbol antrenörü Yalçın Granit’in oyuncu olarak katılma izni alındı. Ancak oynayıp oynamadığını belirleyemedim.

1961 yılı katılanlar:

Kafile başkanı: Silvyo Gerşon

Basketbol: Mordo Habib, Yusuf Aelyon, Izak Yavuz Arditi, Vitali Benbasat, Bülent Eskenazi, Moris Kalvo, Rafael Memi, Daryo Muraben, Leon Pinto

Güreş: Leon Besudo, Hayim Biçaçi, Daniel Levi

1965 yılı : resmi izin alınmadığı için 30 kişilik kafile turistik katılımcı olarak katıldı.

 

1991 yılından itibaren Türkiye tüm Makabiyat ve Avrupa Makabiyatları’na resmen katıldı.

 

3. İlk Yahudi Spor Kulübü – Makabi ilişkisi

19. yy. sonlarında Osmanlı’da dini azınlıklar ve yabancılar ancak yabancılara ait spor tesislerinde spor yapabilmekteydiler.

Osmanlı Yahudilerinden bir kısmı, Aşkenaz olanlar sporu yalnız giriş için yalnızca Almanca bilmeyi şart koşan Alman-Avusturya spor kulübü Teutonia’da yapabilmekteydiler. 1894 yılı sonlarında yeni bir antrenör seçimi için oylama yapıldı. Herkesin şaşkınlığına rağmen bir Yahudi en çok oyu topladı. “Biz Yahudi antrenör istemeyiz” tepkisi üzerine bir grup Yahudi kulüpten ayrıldı ve 5 Ocak 1895 tarihinde Israelitische Turnverein Konstantinopel’i (Konstantinopl Yahudi Jimnastik Kulübü) i kurdular ( büyük ihtimalle Goldschmidt okulu salonunda). (Tesadüfen aynı gün Paris’te Yüzbaşı Dreyfuss’ün apoletleri sökülüyordu). Bu kulüp dünyada ilk Yahudi spor kulübü olarak tarihe geçti.  İlk yıllar Yahudi toplumundan da tepki alan kulüp çeşitli zorlukları aşarak gelişti, 1906 yılında hem Osmanlı’da hatta Avrupa’da devrim niteliğinde bir olay gerçekleştiler: birkaç kaideye uymak kaydıyla kadın sporcular da üye kabul edilmeye başlandı. Kadın ve erkekler ayrı gün ve saatlerde spor yapabilmelerine karşın, halka açık toplu gösterilerde birlikte katılabildiler. 1906 yılından itibaren kulüp kurumsallaşmaya başladı. Yönetim hiyerarşisi belirlendi, şubeler açıldı vs. 25 Mayıs 1908 yılında yapılan genel kurulda Israelitischer Turnverein Konstantinopel olan adı “Hagudat Ivrit LeiItamlut Maccabi” veya kısaca Maccabi olarak değiştirildi.  Bu bilgiye rağmen, genelde, Maccabi kulüplerinin doğum yılı olarak 5 Ocak 1895 yılı olarak anılır. Nitekim Maccabi kulüplerinin 100. yıldönümü, Aralık 1994 tarihinde büyük törenle İstanbul’da kutlandı. (Not: ilk Makabi kulübü 1906 yılında Yishuv-Eretz Israel’de kuruldu). İstanbul Makabi kulübü 1920’li yıllarda, özellikle basketbolda, Türkiye’de referans kulüp olarak gösterildi. 1927-1932 yılları arasında Makabi İstanbul Basketbol ligi şampiyonluğunu kimseye kaptırmadı.

1932 yılında, bilinmeyen nedenlerle tasfiyesine başlandı, 1-2 sene daha sporcular başka kulüp formaları altında şampiyonluklar aldı. 1932 yılından itibaren 1940’lı yılların başına kadar başka bir Yahudi spor kulübü, Bar Kohba yine özellikle basketbolda ön plana çıkmaya başladı.

-Sağ olasın Metin epey bilgi sahibi olduk sayende. Peki MAKABİ ismi nereden geliyor izah edebilirsen belirtelim karanlık nokta kalmasın bari.

Makabi, adını Antiochus IV Epiphanes’ten bağımsızlık için başkaldıran, savaşan ve kazanan bir Yahudi ulusal kurtuluş hareketi olan Makabiler’den almıştır. İronik olarak, o dönemlerde Makabiler, karşı çıktıkları Helenleştirici kültürel eğilimlerin bir parçası olan atletik yarışmalara şiddetle karşı çıktılar. Seleukos yönetimi altında Kudüs’te düzenlenen atletizm müsabakaları, Makabilerin şehri ele geçirmesiyle sona erdi.

Bu ismin bir de dini yorumu vardır. “Makabi” kelimesi, Tanrı Kızıl Deniz’in sularını yardıktan sonra İsrailoğulları’nın söylediği ve Tevrat’ta yer alan bir ayetin baş harflerinden oluşur: “Mi kamocha ba’eilim m Adonay” – güçlüler arasında kim senin gibi güçlü Tanrım

יְהֹוָ֔ה בָּֽאֵלִם֙ כמוך  מי

Bir de Wikipedia’da  kulübün kuruluş yılı 1913, yeri de İstanbul olarak belirtiliyor.

https://en.wikipedia.org/wiki/Maccabi_S.K.

Tarihler tabii ki bir çelişki yaratıyor. Doğrusu nedir?

Wikipedia bilgileri şöyle:

Maccabi SK was a sports club in the city of Istanbul, historically representing the Jewish community of the city. The club was founded by local Jews in the district of Hasköy. Maccabi SK was active in football and basketball. The colours of the club were white and blue.

Maccabi SK was founded in 1913 by members of the Jewish community in the district of Hasköy, Istanbul.^[1] Its players were all of the Jewish faith.

The club was active in several sports, including football and basketball, where the greatest success could be achieved. The basketball team became Istanbul champions six times in a row. Maccabi was active until the 1940s, then the club was dissolved after many Turkish Jews left the country for Israel, due to the wealth tax imposed on non-Muslims in 1942. There they founded the club of Maccabi Haifa, one of the major sports clubs in the country.

 

Bu bilgilerde oldukça yanlış var. Sırasıyla,

1. Maccabi SK ( Sports Club) ismi konusunda, Istanbul Makabi’nin kuruluş adı, daha doğrusu 1908 isim değişikliği sonrası adı, “Hagudat Ivrit Leitamlut Maccabi” yani Makabi Yahudi Jimnastik Birliği oldu ve adına o dönemlerde spor kulübü ilave edilmedi. .
2. İlk Yahudi Spor Kulübü’nün 1895 yılında kuruluş yeri Galata, 1906 yılında Hasköy’de bir şubesi açıldı.
3. Istanbul Makabi, başlarda yalnız Jimnastik sporu amacıyla kuruldu. Futbol ve Basketbol ve başka branşlar 1915-1918 yılları arası ve sonrasında açıldı.
4. İlk Yahudi Spor Kulübü 1895 yılında kuruldu. 1908 yılında adını Makabi olarak değiştirdi. 1913 yılında ilk kez şimdiki Fenerbahçe Stadı’nın olduğu yerde o zamanki adıyla Papazın Çayırı toprak sahasında tüm ISTANBUL halkına açık bir gösteri yapıldı. Hatta bu gösteride kullanılan bazı malzemeler yerel hükümet yetkilileri tarafından temin edildi. Gösteriye askeri ve sivil yüksek rütbeli zevat da katıldı. Açılış müziklerini ordu bandosu icra etti. Bu nedenle bu yıl Kulüp için bir Milat sayıldı, birçok kişi 1913 yılını kuruluş yılı olarak algıladı. Hâlbuki kulübün 18. Kuruluş yıldönümü oluyor 1913 yılı.
5. Kulüp 1932 yılında tasfiye sürecine girdi. Yani ne 40lı yıllara kadar devam etti ne de Varlık Vergisinden etkilendi. Yoğun Aliyah dönemi ise 1947-48 yılı ve sonrasında oluştu.
6. Makabi Haifa kulübü 1913 yılında kuruldu. 1923 yılında ise daha yoğun faaliyetlerde bulundu. Dolayısıyla Makabi Haifa’nın 1940’lı yıllarda Aliya yapan Türkiye Yahudileri tarafından kurulduğu bilgisi doğru değil ancak nedense birçok yerde bu yanlış bilgi geçiyor.

 

Sevgili eski dost doğru ve açıklayıcı bilgiler için tekrar tekrar teşekkür ederim sağ olasın.

RAFAEL SADİ

( önemli not: kitabımı bitirirken, sehven atladığım, erişemediğim bilgiler olduğunu ve kesinlikle tamamlanmış bir kitap olmadığını belirtmiştim. Bu kitabın devamı, eksiklerin tamamlanması için tekrar kolları sıvadım. Çevrenizde Türkiye kökenli sporcular, spor kurumları ile ilgili bilgiler, bu konularda belge ve görsel sahibi olanlar varsa lütfen bana yönlendirin. Şimdiden teşekkür ederim)